میزگرد| چتر حمایتی دولتی و سایه شوم عدم کارایی دانشگاهها در بهبود اقتصاد
گروه علمی و دانشگاهی خبرگزاری فارس، حجت عابدی اصل - در کشورهای پیشرفته بیشتر تحولات صنعتی از دانشگاه و مراکز تحقیقاتی آغاز شده و دانشگاهها پیشگام توسعه صنعتی هستند، در صورتی که در کشورهای در حال توسعه این ارتباط ضعیف و کمرنگ است.
توسعه کشور نیازمند حضور و مشارکت مراکز پژوهشی و فناوری در تمامی عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی، صنعتی و فرهنگی است، البته در چند دهه اخیر رشد کمی و کیفی بسیار خوبی در تمامی حوزه‌های علمی کشور صورت گرفته و زیرساخت دانشی خوبی فراهم شده است اما به لحاظ شرایط خاص کشور و مسائل و مشکلات اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی، نیازهای گسترده ای برای مشارکت دانشگاهها و پژوهشگاه‌های کشور نیز ایجاد شده است که بر این اساس لازم است طی یک برنامه جامع با لحاظ کردن شرایط کشور، برنامه‌‌ها و اقدامات مناسبی برای حضور و مشارکت موثر و مفید دانشگاهها، پژوهشگاه‌ها و مراکز فناوری کشور برای توسعه و بهبود شرایط کشور فراهم آید.
البته تاکنون برنامه‌های متنوع و مناسبی در این زمینه تهیه و به اجرا درآمده است اما به دلیل آنکه متولی مشخصی نداشته عموما بدون نتیجه مانده است.
در این میان در ادامه برگزاری میزگردهای پژوهشی گروه علمی و دانشگاهی خبرگزاری فارس، این هفته به موضوع «دانشگاه و اقتصاد» پرداختیم که نمایندگانی از دانشگاهها و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در این میزگرد حضور داشتند.
شرکت کنندگان در میزگرد پژوهشی با موضوع «دانشگاه و اقتصاد» حرف های زیاد و شنیدنی برای فعالیت های دانشگاه ها داشتند، آنها درباره ساختار نظام آموزش عالی، بازنگری زیرساخت‌های آموزش و پرورش، فعالیت‌های علمی براساس نیاز کشور، رشد پژوهش و فناوری، مهارت آفرینی دانشجویان و در ادامه سیر تحول دانشگاه حرکت در مسیر دانشگاه کارآفرین در راستای بیانات مقام معظم رهبری، چشم اندازهای کوچک و بزرگ علمی، ماموریت دانشگاه و زندگی در محیط علمی نکات قابل توجه و خوبی را عنوان کردند.
محمد سعید سیف مدیرکل ارتباط با صنعت وزارت علوم، یعقوب فتح الهی معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت مدرس، محمد حسین موسی‌زاده مدیرکل پژوهش و فناوری دانشگاه علمی کاربردی و محمد حسین یادگاری رئیس سابق جهاد دانشگاهی ساعاتی را در محل خبرگزاری فارس میهمان ما بودند.
* بعد از انقلاب دانشگاهها در قالب سیر تحول به دانشگاه‌های پژوهشی تبدیل شدند
فارس: به نظر شما امروز برای ایفای نقش دانشگاه در حوزه اقتصاد نیازمند چه تغییراتی هستیم؟
فتح الهی: جمهوری اسلامی بعد از انقلاب اسلامی با یک نگاه متفاوت و خاصی به عنصر دانشگاه توجه کرده است، به‌طوری‌که دانشگاه را به عنوان یک امر حیاتی مورد تاکید قرار داده است. درواقع سیر تحول دانشگاه و تبدیل نسل‌های دانشگاهی از حوزه آموزش و پژوهش بعد از انقلاب اسلامی اتفاق افتاد درواقع دانشگاه‌های کشور قبل از انقلاب اسلامی فقط آموزش‌محور بودند که خوشبختانه بعد از انقلاب دانشگاهها در قالب سیر تحول به دانشگاه‌های پژوهشی تبدیل شدند که این اتفاق ظرف ۲۰ سال گذشته افتاده است. از طرفی باید به این نکته اشاره کنم که آنچه که برای سیاست‌مداران در حوزه علم و دانش مطرح است، موضوع پژوهش‌محوری به عنوان یک نسل دانشگاهی بوده که می‌تواند مسیر حرکت را متحول کند و امروز نیز تبدیل دانشگاه پژوهش‌محور به دانشگاه کارآفرین می‌تواند فعالیت‌های نهادها و سازمان‌ها را به سوی وظیفه اصلی‌شان نزدیک کند.
یادگاری: باید برای تغییر اساسی در بخش‌های مختلف جامعه دانشگاه پژوهشی کنونی به دانشگاه کارآفرینی تبدیل شود که در این راه معضل اساسی به عقیده من نبود زیرساخت صحیح است که باید به صورت ریشه‌ای از آموزش و پرورش اصلاح شود که اگر این اتفاق نیفتد در ادامه مسیر آموزش و پرورش، آموزش عالی و درنهایت دانشگاه نیز از مسیر اصلی خارج شده و به نتایج مطلوب نخواهد رسید.
موسی زاده: برای خارج شدن از بحران اقتصادی با توجه به تحریم‌ها باید از توان و تخصص فارغ‌التحصیلان و نخبگان دانشگاهی در رونق تولید استفاده کرد، به‌طوری‌که صنایع باید برای افزایش تولیدات خود و بالا بردن کیفیت محصولاتشان از ایده و ظرفیت دانشگاهیان بهره‌مند شوند.در حال حاضر برای پیشرفت علم و فناوری و رسیدن به منویات مقام معظم رهبری باید آستین‌ها را بالا زد و با برنامه‌ریزی به اهداف بلند سیر تحول دانشگاهها انجام شود؛ چراکه با سخنرانی و با وعده وعید نمی‌توان کار کرد.
موسی‌زاده: بودجه دانشگاهها باید ۲.۵ درصد از گردش مالی در سطح کلان باشد که به معنای واقعی این اتفاق نمی‌افتد، به طوری که یک درصد را باید دولت بدهد که با وضعیت اقتصادی و تحریم‌های کشور این بودجه به صورت قطره‌چکانی است، اما ۱.۵ درصد دیگر نیز باید از درآمدهای اقتصادی باشد، منظور از درآمد اقتصادی این است که با تحول تکنولوژیک همراه باشد که این‌گونه نیست.
سیف: وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، به عنوان متولی ارتباط میان صنعت و دانشگاهها اقدام به تهیه طرح تحول در همکاری‌های دانشگاهها و پژوهشگاه‌های کشور با جامعه و صنعت کرده است.این طرح در سال ۹۸ تدوین و از بخش‌های مختلفی که تشکیل دهنده مطالعات پشتیبان آن هستند تشکیل شده است. بررسی و مطالعات اسناد بالادستی، انجام مطالعات تطبیقی، مطالعات سوابق و همچنین بررسی آمار و ارقام موجود، بخش های مختلف مطالعات پشتیبان این طرح هستند. بر اساس نتایج حاصل از مطالعات پشتیبان، از تحلیل SWOT استفاده شده و در نهایت چشم انداز، اهداف کلان، راهبردهای اصلی و اقدامات اجرایی تبیین شده است.
* نظام آموزش ما فقط علم و عمل است که باید استعدادیابی در نظام آموزشی انجام شود
فارس: نخستین گام در عملیاتی کردن تغییر رویکرد دانشگاه ها و مراکز علمی در راستای تقویت اقتصاد کشور چیست؟
فتح الهی: یکی از کارهای مهمی که باید در حوزه نظام آموزش عالی در کشور بیفتد، تغییر مدل مدیریتی دانشگاهها است؛ چراکه در حال حاضر سیستم مدیریتی کنونی دانشگاهها و مراکز علمی، سیستمی نیست که بتواند تغییر رویکرد دانشگاه را به نتیجه برساند.
در واقع باید بر اساس بازنگری در آیین‌نامه شکل مدیریتی دانشگاه از وضعیت کنونی خارج شده و به شکل مورد هدف قرار گرفته و در دستور کار انجام شود، از طرفی باید به این نکته اشاره کنم که به طور کلی ساختار دانشگاه به دو بخش تقسیم می‌شود که می‌توان به سازمان علمی و سازمان اداره دانشگاه اشاره کرد، به طوری‌که در سازمان علمی ما در حال حاضر در دانشگاهها تعدادی گروه داریم که در راستای آن تعدادی اعضای هیات علمی در دانشکده فعالیت می‌کنند که این توانایی و ظرفیت به‌تنهایی نمی‌تواند نیازهای جامعه را آن‌گونه که باید برطرف کند. این در حالی است که باید روابط بین مدیران ارشد در نظام آموزش عالی و مدیران دانشگاهها تغییر پیدا کند.
یادگاری: نظام آموزش ما فقط علم و عمل است که باید در این رابطه استعدادیابی در نظام آموزشی انجام شود، در واقع باید عمل تلفیقی انجام شود، به‌طوری‌که در کنار آموزش باید پژوهش و تحقیقات به معنای واقعی انجام شود. همچنین در این رابطه نیز باید زیرساخت‌های مناسب در دانشگاهها، پژوهشگاه‌ها و مراکز علمی ایجاد شود.
در حال حاضر پیشرفت‌های فعالیت‌های دانشگاهی ما تا حد معقولی قابل تامل است، به طوری که در حوزه صنایع دفاعی، انرژی هسته‌ای صلح‌آمیز، نانوتکنولوژی و بیوتکنولوژی رشد قابل توجهی کرده‌ایم و دستاوردهای خوبی را شاهد هستیم. اما از طرفی باید بگویم هنوز یک سیستم مدیریتی که بتواند در همه حوزه‌های دانشگاهی موفق عمل کند، طراحی نکرده‌ایم و در این زمینه نیاز به مدل داریم. درواقع باید به این نکته اشاره کنم که باید مسائل موجود در اقتصاد در دانشگاهها حل شود به طوری‌که دانشگاهها نیز منابع موردنیاز خود را در مسیر رفع مشکلات اقتصادی برداشت کند، اما متاسفانه این اتفاق به معنای واقعی نمی‌افتد.
به جای آنکه به کشورهای آمریکا و اروپا نگاه کرده و از آنها تقلید کنیم، باید دانشگاهها را بر اساس نیاز کشور ماموریت‌محور کرده تا در مدت زمان کوتاهی مشکلات اقتصادی را برطرف کنند
موسی زاده: من معتقدم به جای آنکه به کشورهای آمریکا و اروپا نگاه کرده و از آنها تقلید کنیم، باید دانشگاهها را بر اساس نیاز کشور ماموریت‌محور کرده تا در مدت زمان کوتاهی مشکلات اقتصادی را برطرف کنند.
درواقع امروز نمی‌توان با راه‌اندازی دانشکده‌های مختلف در دانشگاهها و همچنین دریافت اعتبار مالی کم از دولت مشکلات مختلف جامعه را برطرف کرد.امروز مراکز نوآوری می‌توانند اقتصاد داخل کشور را نجات دهند؛ چراکه این مراکز با استفاده از دانش داخلی و تبدیل ایده به محصول در نهایت ثروت، اقتصاد داخل کشور را دچار تغییرات اساسی کرده و باعث رشد اقتصادی و گردش مالی شود، به طور مثال در حال حاضر نزدیک به ۱۰ هزار میلیارد تومان شهر اردکان دارای گردش مالی است که این میزان بر اساس تولید محصول ارده به وجود آمده است، در واقع باید امروز در جغرافیای کشور از محصولات داخلی بهره‌وری لازم را انجام داد که همین کار به تنهایی می‌تواند رونق تولید را افزایش داده و در راستای اقتصاد مقاومتی راهکار مناسبی باشد.
سیف: باید نگاهمان نسبت به دانشگاهها و مراکز علمی را تغییر دهیم، به‌طوری‌که نباید رفع همه مشکلات جامعه را به گردن دانشگاه بیندازیم و دانشگاهها را بدون کاربرد بدانیم؛ چراکه در حال حاضر همه دانشگاه‌های کشورهای خارجی هم دچار مشکلاتی شبیه به دانشگاه‌های ایران هستند، این در حالی است که در حال حاضر مراکز علمی و دانشگاه‌های ما وضعیت بدی ندارند و میزان پیشرفت آنها قابل تامل است.
در حال حاضر نیروی انسانی در داخل کشور ما یکی از مهم‌ترین پتانسیل‌هایی است که دیگر کشورها از آن محروم هستند. درواقع نیروی انسانی ما دارای آی‌کیو ۸۴ در بین دیگر کشورها است، شاید از لحاظ کمیت و کیفیت خیلی نیروهای نابغه نداشته باشیم، اما وضعیت ما مطلوب است.
از طرفی باید به این نکته اشاره کنم که دانش ضمنی کشورهای خارجی مربوط به بیش از ۲۰۰ سال گذشته است، ولی دانش ضمنی ایران مربوط به چند دهه اخیر است، در حال حاضر وضعیت دانشگاه‌های ما از لحاظ بودجه سخت‌افزاری و دانش ضمنی زیاد مطلوب نیست.
* دانشگاه‌های ما نباید امروز تنها به درآمد حاصل از فروش نفت اتکا کنند
فارس: در مسیر سیر تحول دانشگاه از مرحله پژوهش محور به دانشگاه کارآفرین چه کارهایی باید انجام شود؟
فتح الهی: مقوله‌ای که بیش از هر زمان دیگری امروز به آن در سیر تحول نیاز داریم، فرهنگ دانشگاهی است؛ چراکه به عقیده من دانشگاه باید به ایران متعالی فکر کند. در حال حاضر آنچه امروز در فعالیت‌های دانشگاهی و مراکز علمی مشاهده می‌کنیم، آن هدف مورد نظر جمهوری اسلامی نیست، درواقع گفتمان دانشگاه و فرهنگ دانشگاه در مسیر غلط حرکت می‌کند، زیرا باید دانشگاه با فعالیت‌های علمی اقتصاد را متحول کند.
ازطرفی موضوع مهمی که باید در فعالیت‌های دانشگاهی اتفاق بیفتد، عنصر پژوهش است که باید در همه مراکز علمی نهادینه شود، به‌طوری‌که در حال حاضر اگر مسأله‌ای را بر روی میز دانشگاه بگذارید، بدون شک راه‌حل آن و راه برون‌رفت از آن مشکل در دانشگاه قابل حل است. این در حالی است که باید شبکه علمی مرجع برای حل مسائل در داخل کشور توسط دانشگاهها ساخته شود که این کار باید با ظرفیت علمی دانشگاه افزایش پیدا کند.
فتح‌الهی: امروز مسائل جامعه ما بزرگ و پیچیده است و باید آداب و رسوم نحوه تحقیق و پژوهش را به صورت درست انجام دهیم؛ چراکه با تشکیل یک گروه و راه‌اندازی یک دانشکده در دانشگاهها مسائل کشور قابل حل نیست
یادگاری: من معتقدم برای تغییر مسیر حرکت و فعالیت‌های دانشگاه باید در مرحله اول ساختار آموزش و پرورش تغییر کند، به‌طوری‌که سطح دانش به دانش مهارت‌محور مورد بازنگری قرار گیرد و همچنین از سوی دیگر وضعیت اقتصاد آموزش و پرورش ارتقا پیدا کند؛ چراکه امروزه در چند دهه اخیر کمتر به نظام آموزش و پرورش توجه شده است و اکنون بسیاری از مشکلات در حوزه علم و فناوری مربوط به همین امر است. درواقع باید بگویم امروز حقوق معلمان مقطع ابتدایی باید به مراتب بیشتر از اساتید دانشگاه باشد؛ چراکه آنها هستند که پایه علم روز دنیا را به دانش‌آموز انتقال می‌دهند. برای ایجاد تحول در اقتصاد باید صنایع از ظرفیت و پتانسیل دانشگاهها استفاده کنند.
* ضرورت استفاده از ظرفیت‌ها داخلی برای تحول اقتصادی
موسی زاده: دانشگاه‌های ما نباید امروز تنها به درآمد حاصل از فروش نفت اتکا کنند، باید با استفاده از ظرفیت‌های داخلی و محصولات موجود در سطح کشور، اقتصاد را متحول کرده تا بتوانند رونق اقتصادی را به وجود بیاورند. البته باید به این نکته اشاره کنم که در حال حاضر یکی از مشکلاتی که می‌توان به آن اشاره کرد، نبود دانشکده صنایع غذایی در شهرهای مختلف است؛ چراکه ما یک کشور چهار فصل بوده و همه نوع محصولات و فرآورده‌های غذایی را داریم، اما از لحاظ علمی تاکنون به آنها نپرداخته‌ایم.
به معنای واقعی باید بگویم دانشگاهها هنوز نتوانسته‌اند برای مردم کار کنند و همین باعث شده اعتماد مردم به آنها سلب شود، به‌طوری‌که ما تنها دانشگاه زیاد کرده‌ایم، اما خلاقیت و نوآوری در آنها به وجود نیاورده‌ایم و مهم‌تر از همه اینکه در داخل جیب مردم پول نگذاشته‌ایم. یکی دیگر از مشکلاتی که ما در سطح کشور داریم این است که محصولات مختلف را از کشورهای خارجی وارد می‌کنیم و از محصولات داخلی به هیچ عنوان استفاده و بهره‌وری لازم را برای صادرات نداریم، به جای آنکه محصولات خود را برند کرده و به کشورهای مختلف صادر کنیم، تنها محصولات را به صورت خام در اختیار کشورهای دیگر گذاشته و فرآورده‌های ساخته‌شده از محصولات خودمان را با قیمت بالاتر خریداری می‌کنیم که این خود به تنهایی یک خلاء بزرگ در حوزه اقتصادی است.
* تدوین ۴۴ اقدام برای حل مشکلات صنایع
سیف: یکی از مباحث مهم در سیر تحول دانشگاه تغییر نظام آموزشی در آموزش و پرورش است که از نیازهای اساسی کشور محسوب می‌شود. البته باید بگویم تعریف ما از دانشگاه با نسخه تعاریف دیگر متفاوت است. اینکه مکانیزم نظام یکپارچه انجام شود، کار بسیار سخت و دشواری است؛ چراکه ما دارای شاخص‌ها و مراکز زیادی هستیم که به همین راحتی نمی‌توان سیستم یکپارچه را پیاده کرد.
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری از دو سال گذشته طرح تحول دانشگاهها را در دستور کار قرار داده بود. که اکنون ۴۴ اقدام برای حل مشکلات صنایع کوچک و نیروی انسانی دانشگاهی و دیگر مشکلات مراکز علمی تبیین کرده که از سه ماه گذشته به دانشگاه ابلاغ شده است. از طرفی باید بگویم این طرح تحول ۶ ماه دیگر از سوی وزارت علوم پایش می‌شود.
سیف: اجرای طرح تحول دانشگاهها به تنهایی گام موثری برای فعالیت در حوزه‌های نوآوری، مهارت‌آموزی و تبدیل دانشگاه پژوهشی به دانشگاه کارآفرین است
یکی دیگر از مسائل مهم در حوزه فعالیت‌های دانشگاهی بهره‌وری در بعد سازمانی و بنگاه‌داری است، به‌طوری‌که ما برای اسم هر یک از دانشگاهها چقدر ارزش قائل هستیم. اینکه یک دانشجو یا فارغ‌التحصیل دانشگاهی از یکی از معتبرترین دانشگاه‌های کشور مدرک می‌گیرد، آیا اسم آن دانشگاه می‌تواند به عنوان یک پشتوانه برای دانشجو محسوب شود، این در حالی است که ورودی هر یک از دانشگاه‌های ما با خروجی آنها متفاوت است.
* در حال حاضر ما دارای ۹۰ دانشگاه مهارت‌افزا هستیم
فارس: پیشنهادتان برای تحول اساسی در فعالیت های دانشگاهی چیست؟
فتح الهی: برای تحول اساسی در فعالیت‌های دانشگاهی باید نقش دولت در ارتباط با صنعت و نحوه همکاری با مراکز علمی روشن شود که اگر این اتفاق نیفتد، فعالیت‌های کوچکی که اکنون انجام می‌شود نتیجه مطلوب را نخواهد داشت. از طرفی تحول اقتصادی برای تحول اجتماعی دانشگاه باید برنامه داشته باشد. درواقع قوانین و مقررات و نقش هر کدام به طور مشخص باید تعیین شود. در حال حاضر حرکت دانشگاهها اکنون بیراهه است؛ چراکه باید نقش دولت، دانشگاه، صنعت و رابطه آنها با مردم روشن شود.
یادگاری: دولت باید برای همکاری توسعه صنعت و دانشگاهها گام‌های موثری بردارد؛ چراکه اکنون صنعت برای همکاری با دانشگاهها نیازمند کمک به قانون مشخصی است که توسط دولت باید انجام شود که در این زمینه هیچ کاری انجام نشده است. در اینجا این سوال پیش می‌آید که برای تقویت بدنه اقتصاد کشور، وزارت صنعت، معدن و تجارت توانسته است واحدهای اقتصادی تعالی‌خواه به وجود بیاورد؟ به طوری که امروز صنعتگر باید برنامه تعالی و رشد را در کنار سایر برنامه‌های خود داشته باشد که اگر این اتفاق بیفتد بدون شک به دانشگاه نیازمند خواهد بود، این در حالی است که دولت در اداره اقتصاد هنوز تحول اقتصاد را برنامه‌ریزی نکرده است.
وضعیت نامناسب اقتصاد کشور را فقط دانشگاهها می‌توانند درمان کنند
موسی زاده: باید با یک برنامه‌ریزی اصولی اقتصاد هر یک از شهرها و استان‌های کشور را مورد ارزیابی قرار داده و بر اساس آن دانش مورد نیاز همان اقتصاد را با راه‌اندازی مراکز دانشگاهی به مردم انتقال دهیم و در نهایت با سرمایه‌گذاری و تبدیل محصول به ثروت اقتصاد را در آن استان یا شهر مورد نظر متحول کنیم که اگر این اتفاق بیفتد، همه شهرها و استان‌های کشور با رشد اقتصادی روبرو خواهند شد و در راستای اقتصاد مقاومتی می‌توانند با تحریم‌ها مقابله کنند و نه تنها نیاز داخل کشور را تامین، بلکه محصولات خود را به کشورهای دیگر صادر کند.
سیف: در سال ۹۶ دانشگاه‌های ما ۲۲ دوره مهارت‌افزایی را برای دانشجویان انجام داده‌اند که این تعداد در سال‌های ۹۷ و ۹۸ به مراتب با رشد همراه بوده است، به‌طوری‌که در حال حاضر ما دارای ۹۰ دانشگاه مهارت‌افزا هستیم. همچنین آمار قراردادهای دانشگاه با حوزه صنعت در دو سال اخیر افزایش رو به رشدی داشته است، به‌طوری‌که در سال ۹۷، ۴۷۰۰ قرارداد بسته شده، در سال ۹۸ نیز قرارداد دانشگاه با حوزه صنعت به ۸۰۰۲ قرارداد رسیده است که این کار به تنهایی نشان‌دهنده مسیر حرکت درست فعالیت‌های دانشگاهی است. از طرفی باید بگویم قراردادهای جاری در دانشگاهها اکنون به ۱۹۵۳ میلیارد تومان رسیده است، اما این عدد را اگر تقسیم به چند صد هزار دانشجو بکنیم، شاهد خواهیم بود که از لحاظ اشتغال، فارغ‌التحصیلان فاصله خیلی زیادی با وضعیت مطلوب دارند.
انتهای پیام/