چین‌هراسی و راهبردهای پکن؛ «کنفوسیوس» لوکوموتیوی با سرعت کم
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی پسین هرمزگان به نقل از خبرنگار دفاتر منطقه‌ای خبرگزاری فارس، «نورلان علی‌اف» پژوهشگر و دانشجوی دکترا در دانشکده علوم سیاسی و مطالعات بین‌الملل دانشگاه ورشو در تحلیلی به بررسی ابعاد قدرت نرم چین در آسیای مرکزی پرداخته است.
در این گزارش آمده است: در تاریخ 18-17 اکتبر 2019، هفتمین «مجمع همکاریهای آسیای مرکزی و چین» در نانینگ، استان گوانکسی چین برگزار گردید.
هدف این مجمع، تقویت بیشتر روابط بین چین و کشورهای آسیای مرکزی بود. چین گذشته از منافع مرتبط امنیتی و اقتصادی خود در این منطقه، امیدوار است تا تصویر خود را با کمک قدرت نرم، در بین جمعیتی که در آن احساسات چین‌گریزی تشدید شده بهبود بخشد.
باوجود گزارش‌ها و اطلاعات متعدد از پروژه‌های چینی‌ها با این هدف، هنوز این سوال باقی می‌ماند که قدرت نرم چین در آسیای مرکزی واقعا چقدر مؤثر است.
** چین‌هراسی در پروژه‌های اقتصادی
آسیای مرکزی مرز مشترک گسترده‌ای با چین دارد. این منطقه، بین بازارهای غربی و چین واقع شده که نقشی کلیدی و مهمی در طرح کمربند و جاده چین دارد.
سرمایه‌گذاری و اعتبارات چین در چندین مورد باعث ایجاد سوءظن در جوامع محلی شده که در آنها افزایش بدهی‌های دولتی و ترس از تله‌های بدهکاری، نگرش‌های ضدچینی را تقویت کرده است. ترس و نگرانی از اینکه چین زمین یا منابع طبیعی را در ازای وام‌های خود تصاحب کند، در اعتراضات سالهای اخیر نقش داشته است.
پس از سال 1991، تصور جوامع و افراد سرآمد و حاکم بر جمهوری‌های تازه استقلال یافته نسبت به چین عمدتاً ترس و بدگمانی بود. پیشینه این احساسات در تبلیغات شوروی که به تبلیغ تصویری منفی از چین بین دهه‌های 1960 و 1980 می‌پرداخت، برمی‌گردد.
دانش و آگاهی اندک از تفاوتهای مذهبی و زبانی، فرهنگ و جامعه چین نیز رفتار مردم را تحت تأثیر قرار داده است. علاوه بر این، افزایش دخالت اقتصادی چین در این منطقه و به خصوص افزایش شمار اعطای زمین به کشاورزان چینی در آسیای مرکزی، این برداشت و تصورات را تشدید کرد.
همچنین، ملل ترک و مسلمان در آسیای مرکزی «مراکز ضدافراط‌گرایی» چین را در سین‌کیانگ که در آن اقوام قزاق و قرقیز همراه با دیگر مسلمانان از جوامع قومی بومی نگه داشته شده‌اند، محکوم کردند. اعتراضات متعددی علیه کارگران چینی و فعالیتهای کسب و کار و تجاری چین در سالهای اخیر رخ داده است.
** مأموریت خاص کنفوسیوس
پکن با هدف بهبود تصویر جهانی چین، چندین پروژه قدرت نرم را در اوایل سال 2000 راه‌اندازی کرد. ابزارهای اصلی قدرت نرم چین در آسیای مرکزی و همچنین در نقاط دیگر، مؤسسه کنفوسیوس است. بنابر راهبرد چین، کنفوسیوس (نماد حکمت سنتی چینی) پتانسیل بسیار خوبی برای جذب مخاطبین از خارج از کشور و دستیابی به محبوبیت گسترده در سراسر جهان دارد.
فقط در اوایل دهه 2000، تعداد دانشجویان در مؤسسه کنفوسیوس در آسیای مرکزی به 22270 نفر رسید، اما تنها 6739 دانشجو در آزمون صلاحیت زبان چینی (HSK) شرکت کردند. در هر مؤسسه کنفوسیوس، دانشجویان ارزشهای فرهنگی و معنوی، تاریخ و زبان چینی را می‌آموزند.
پیش‌بینی شده آموزش زبان چینی در مؤسسات کنفوسیوس و کلاسهای کنفوسیوس می‌تواند یک ابزار مؤثر برای قدرت نرم چین در کشورهای آسیای مرکزی و تغییر تصورات از چین به تصوری بهتر، باشد.
پکن، با گسترش زبان و فرهنگ چین از طریق مؤسسه کنفوسیوس، به دنبال تقویت جذابیت چین و از بین بردن تعصبات، خصومت و تهدید که گفته می‌شود در دوران اتحادجماهیر شوروی پرورش یافته است.
براساس گزارشی از Sinopsis درباره تأثیرات قدرت نرم چین در قزاقستان، چین همچنین رویدادهای بشردوستانه و فرهنگی و تورهای اطلاعاتی را برای نمایندگان رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران ترتیب داده و درمان مقرون به صرفه با طب سنتی چینی را ارائه می‌دهد.
چین، همچنین موضوع صادرات چین و قزاقستان را از طریق مجامع و نشستهای دوجانبه منظم بین کارشناسان دو کشور، تسهیل کرده است. چین، مجامع همکاری مشابهی نیز در دیگر کشورهای آسیای مرکزی برقرارکرده است.
** دیپلماسی فرهنگی چین در سال 2019
در سال 2019، 535 مؤسسه کنفوسیوس و 1134 کلاس کنفوسیوس در 158 کشور در سرتاسر جهان وجود داشته است. به گفته دفتر مؤسسه کنفوسیوس/ هانبان، که یک نهاد عمومی وابسته به وزارت آموزش و پرورش چین است، 13 مؤسسه کنفوسیوس در آسیای مرکزی فعالیت دارند که شامل 5 مؤسسه در قزاقستان، 4 مؤسسه در قرقیزستان، 2 مؤسسه در ازبکستان و 2 مؤسسه در تاجیکستان است.
گرچه چین هنوز باید یک مفهوم مؤثر از دیپلماسی فرهنگی ارائه دهد اما ترویج زبان چینی نتایج محسوسی در سالهای اخیر در پی داشته است. تحصیل زبان چینی به طور فزاینده‌ای در بین جوانان آسیای مرکزی رواج یافته و به عنوان ابزاری برای افزایش فرصتهای شغلی و رقابت در بازار کار تلقی می‌شود.
زبان چینی پس از زبان انگلیسی به دومین زبان خارجی تبدیل شده که در آسیای مرکزی تحصیل می‌شود. علاوه بر این، چین برنامه‌های بورسیه تحصیلی را برای دانشجویان آسیای مرکزی تدوین کرده است.
بر اساس داده‌های وزارت آموزش و پرورش چین، در مجموع، 185 دانشجوی بین‌المللی از 196 کشور در 1004 مؤسسه آموزش عالی در چین در سال 2018 تحصیل کرده‌اند. قزاقستان، دهمین کشور مبدأ در این خصوص با 11784 دانشجو بود و دانشجویان دیگر از کشورهای آسیای مرکزی هم حضور داشتند.
طبق گفتهی "یاگیا وطن‌یار سعیدو ویچ" و "لی مینی‌فو" از دانشگاه دولتی سنپترزبورگ، پکن به منظور جلوگیری از واکنش‌های مخالف با گسترش فرهنگی خود، به این موضوع توجه دارد که اطمینان یابد حضور فرهنگی و تمدنی در آسیای مرکزی به عنوان مظهر هژمونی تلقی نگردد، بلکه به عنوان مشارکت در راستای همکاری متقابل در توسعه روابط تمدن‌ها و نیز روابط دوستانه بین تمدنی با هدف تقویت حاکمیت هر یک از کشورهای مشارکت‌کننده، دیده شود.
با این وجود، مؤسسات کنفوسیوس چین که در دانشگاه‌های محلی فعالیت دارند، از آزادی مانور قابل توجهی برخوردار هستند. در حالی که دیگر سازمانهای غیردولتی خارجی باید گزارش ارائه داده و تحت نظارت مؤسسات محلی باشند، این مؤسسات خود به عنوان نهادهای محلی فعالیت می‌کنند.
** نتایجی که چندان مورد انتظار نیست
با وجود اینکه این ابتکارات گوناگون ممکن است در راستای بهتر نشان دادن تصویر چین در بین افراد سرآمد و نیز مردم در کشورهای آسیای مرکزی عمل کند، رویکردهای چین در مورد قدرت نرم دارای کاستی‌های مهمی نیز هست به ویژه زمانی که با روسیه و غرب مقایسه می‌گردد.
به گفته کارشناس قزاق "گوهر نورشا"، اگرچه سیستم آموزشی و فرهنگ چینی برای جوانان آسیای مرکزی جذابیت دارد، اما عملا دانشجویان امید چندانی نسبت به آن ندارند. آنها امیدوارند که آگاهی از زبان و فرهنگ چین باعث شود تا از مزیت اقتصادی در کار برخوردار شوند اما با وجود دشواری یادگیری زبان چینی، تعداد نسبتا کمی از مشاغلی که به تسلط بر این زبان نیاز است و همچنان جایگاه قوی زبان انگلیسی باعث شده تا تلاشهای چین برای محبوبیت، کمتر از آنچه انتظار داشت، مؤثر واقع شود.
وی همچنین تأکید می‌کند که گرچه بسیاری از تحلیلگران بر اهمیت نقش چشمگیر مؤسسات کنفوسیوس در تقویت همکاریهای اقتصادی و سیاسی چین با دیگر کشورها تأکید دارند، تأثیر این مؤسسات در قزاقستان و قرقیزستان طی یک دهه گذشته اندک بوده است.
علاوه براین، زبان به عنوان یک مانع، استفاده عمومی را از رسانه‌های چینی به عنوان یک منبع اطلاعات محدود می‌سازد. در این راستا، روسیه نقش هژمونی خود را حفظ می‌کند. اگر چه چین چندین پروژه رسانه‌ای را تحقق بخشیده و تورهای رسانه‌ای را برای روزنامه‌نگاران محلی ترتیب داده است، نفوذ و تأثیر آنها در این منطقه به هیچ وجه نزدیک به تأثیر پروژه‌های روسی یا غربی نیست. علاوه براین، احساسات چین‌گریزی شدید در میان اقوام ترک و نیز جمهوری‌های آسیای مرکزی غالب است.
** چالش قدرت‌های نرم در منطقه
به رغم افزایش تأثیرات قدرت نرم چین در آسیای مرکزی در سالهای اخیر، این اثرات همچنان اندک و محدود است، به ویژه در مقایسه با تأثیری که قدرت نرم روسیه و غرب دارد.
با این وجود، نقش زبان و فرهنگ روسی در این منطقه روبه کاهش بوده و بخش قابل توجهی از جوانان تحصیل‌کرده که نخبگان و افراد سرآمد سیاسی آینده را تشکیل می‌دهند، در غرب یا چین تحصیل کرده‌اند.
چین، احتمالا مشارکت آموزشی و فرهنگی خود را در این منطقه در سالهای پیش‌رو افزایش می‌دهد و روابطی دوستانه با نخبگان و افراد سرآمد سیاسی محلی برقرار می‌کند. لذا، برای کشورهای آسیای مرکزی، امکان ایجاد تعادل بین شرق، شمال و غرب پیش‌شرط جلوگیری از تبدیل شدن به مشتری برای هر یک از این قدرتها است.
منبع: سنترال آسیا آنالیست