سایه بی‌سوادی، پیش روی توسعه جوامع
بی‌تردید پیشرفت و گسترش علوم و شئونات جوامع انسانی در ارتباط مستقیم با علم و دانش قرار دارد و برخورداری از آن به عنوان یک توانمندی ارزشمند، شرط ضروری و اجتناب‌ناپذیر زندگی توام با ارزش‌های انسانی است. در دنیای رو به رشد امروز جوامعی موفق خواهند بود که از نیروی انسانی توانا و خردمند برخوردار باشــند. نیروی انسانی که کارآیی‌اش در سایه سواد و آموزش به منصه ظهور می‌رسد.
مساله بی‌سوادی یکی از مهمترین مسائل جامعه بشری، به ویژه در کشورهای جهان سوم، به‌شمار می‌رود. در واقع بی‌سوادی به عنوان یک معضل بزرگ اجتماعی روند توسعه جوامع را کند کرده و با توجه به اینکه سهم کشورهای در حال توسعه در این زمینه بیشتر است، مساله رفع بی‌سوادی همواره در خور توجه بوده است. بی‌سوادی و حتی کم‌سوادی ریشه بسیاری از مسائل از جمله مسائل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جوامع است. امروز نقش دانش و آگاهی در توسعه فنی، تکنولوژیکی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جوامع به خوبی آشکار است و گسترش آموزش و پرورش و کاهش درصد بی‌سوادی یکی از شاخص‌های مهم پیشرفت هر جامعه محسوب می‌شود. سواد از حقوق اولیه بشر و جزو ضروری جهت دستیابی به دیگر حقوق بشری است.
دوسوم بزرگسالان فاقد حداقل مهارت‌های سواد در دنیا را زنان تشکیل می‌دهند
طبق آمار یونسکو، حدود ۷۷۵ میلیون بزرگ‌سال فاقد حداقل مهارت‌های سواد در دنیا زندگی می‌کنند. این افراد از هرگونه آموزش محرومند و در بی‌سوادی مطلق به سر می‌برند. دوسوم این عده را زنان تشکیل می‌دهند. از طرفی حدود ۲۵۰ میلیون کودک و نوجوان به مدرسه نمی‌روند یا بسیاری از آنان حضور نامنظمی در مدرسه دارند و یا مدرسه را رها کرده‌اند. جنوب و غرب آسیا کمترین میزان سواد بزرگسالان را دارد و پس از آن کشورهای جنوب صحرای آفریقا و کشورهای عربی هستند. کشورهای با کمترین میزان سواد در جهان بورکینافاسو با ۱۲.۸ درصد، نیجریه با ۱۴.۴ درصد و مالی با ۱۹ درصد است. این گزارش نشان می‌دهد که ارتباط روشنی میان بی‌سوادی و فقر شدید در کشورها و همچنین بین بی‌سوادی و تبعیض علیه زنان وجود دارد.
سواد یک رکن اجتماعی بوده و دربرگیرنده ارزش‌های مختلف، نگرش‌ها، احساسات و روابط اجتماعی است
در جدیدترین تعریف یونسکو سوادآموزی عبارت است از توانایی تعیین، درک، تفسیر، آفرینش، برقراری ارتباط و حساب کردن و استفاده از مواد نوشتاری مربوط به حوزه‌های مختلف علمی، آموزشی، اجتماعی، اقتصادی و سوادآموزی شامل پیوستاری از یادگیری است که افراد را قادر می‌سازد تا به اهداف خود دست یابند؛ دانش و استعداد خود را گسترش بخشند و مشارکت کاملی در زندگی اجتماعی داشته باشند. سواد یک رکن اجتماعی بوده و دربرگیرنده ارزش‌های مختلف، نگرش‌ها، احساسات و روابط اجتماعی است.
سوادآموزی عنصری اساسی برای ایجاد جوامع پایدارتر و سالم‌تر محسوب می‌شود
در واقع سوادآموزی و جایگاه آن در برنامه آموزش برای توسعه پایدار یونسکو بسیار حائز اهمیت است چراکه سوادآموزی نقشی محوری در تقلیل فقر، بهبود سطح معیشت و توانمندسازی مردم ایفا می‌کند و عنصری اساسی برای ایجاد جوامع پایدارتر و سالم‌تر محسوب می‌شود. در این میان به تعبیری سواد اطلاعاتی از منظر یونسکو عبارت است از ابزاری که مردم را در همه مراحل زندگی برای جستجو، ارزیابی، کاربرد و تهیه اطلاعات توانمند می‌سازد تا بتوانند به طور موثر برای دستیابی به اهداف فردی، اجتماعی، شغلی و آموزشی فعالیت کنند.
افراد بی‌سواد با اوضاع نامناسبی در جامعه خود روبه‌رو هستند، اغلب مورد تبعیض قرار می‌گیرند و با توجه به رشد فناوری در زندگی اجتماعی با مشکلاتی روبه‌رو می‌شوند. این افراد دارای سطح اقتصادی پایین و میزان بیکاری در آن‌ها بیشتر از افراد باسواد است. به طور وسیعی از فعالیت‌های مدنی و سیاسی کنار گذاشته می‌شوند و به طور کلی به دلیل بی‌سواد بودن مشارکت کاملی در جامعه خود ندارند. مطالعات نشان می‌دهد که هرگاه افراد بی‌سواد تشویق به سوادآموزی شوند، میزان فعالیت‌های اجتماعی آنان افرایش می‌یابد و نه تنها خود بلکه افراد جامعه‌ای که در آن به‌سر می‌برند، نیز بهره‌مند می‌شوند.
سواد یک حق انسانی و اساس آموزش و یادگیری مادام‌العمر است
سواد یک حق انسانی، پایه و اساس آموزش و یادگیری مادام‌العمر است. سواد زندگی افراد را تغییر می‌دهد. به توانمندی‌های افراد می‌افزاید تا شانس بهتری برای زندگی داشته باشند. سوادآموزی به عنوان راهبردی اساسی در ارتقای سطح سلامت جسمانی، روانی و اجتماعی نیز مطرح است. سوادآموزی در تقویت حس مسئولیت اجتماعی، قدرت تصمیم‌گیری و ابتکار، افزایش اعتماد به نفس نقش به‌سزایی دارد و افرادی که به دلیل محدودیت‌های موجود نتوانسته‌اند از نظام آموزشی کافی و به موقع استفاده کنند، از طریق سواد می‌توانند احساس کفایت، ارزشمندی و شایستگی را در خود تقویت کنند و در زندگی شخصی و اجتماعی موفق‌تر باشند. سوادآموزی و آموزش بزرگسالان در تلاش‌های رشد و توسعه حائز اهمیت است.
سوادآموزی و آموزش بزرگسالان در تلاش‌های رشد و توسعه حائز اهمیت است. در دنیای کنونی که تاکید جامعه جهانی بر توسعه است، دستیابی به توسعه پایدار نیازمند برنامه‌ریزی در هر یک از سطوح سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیست محیطی است. انسان به عنوان یکی از مولفه‌های توسعه پایدار در مرکز توجه است و نیاز به آموزش دارد و با توجه به اینکه آموزش نیز از مولفه‌های توسعه پایدار به‌شمار می‌رود، آموزش به طور عام و سوادآموزی و آموزش بزرگسالان به طور خاص، می‌تواند نقش موثری در توسعه پایدار داشته باشد.
در ایران نقش اصلی در سوادآموزی را دولت داراست اما مشارکت مردم در سواد آموزی در قالب نهادهای مذهبی و آموزشی بوده است. ساختار آموزشی نظام آموزش و پرورش رسمی همه کشورها از آموزش مدرسه ای تبعیت کرده‌اند. در ایران سازمان نهضت سوادآموزی به عنوان یکی از بخش‌های وزارت آموزش و پرورش به آموزش سواد به بزرگسالان می‌پردازد. سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری به عهده آموزش و پرورش است ولی نهضت سوادآموزی در اجرا دارای اختیارات است.
کارنامه جهانی فعالیت در مساله سوادآموزی چندان موفق نیست زیرا درصد بی‌سوادان بزرگ‌سال (۱۵ سال به بالا) و شمار مطلق بی‌سوادان در همین گروه سنی افزایش یافته است. چهار کشور برزیل، پاکستان، ایران و چین از جمله کشورهایی هستند که همچنان درگیر جمعیت بی‌سواد و آموزش به بزرگسالان هستند.
کلام آخر اینکه بی‌سوادی به عنوان پدیده‌ای بین‌المللی، چالشی برای توسعه پایدار است. باید سوادآموزی به عنوان یک سیاست اساسی و راهبردی در اولویت برنامه‌های زمینه‌ساز توسعه کشورها و به ویژه کشورهای در حال توسعه قرار گیرد. گسترش و تعمیم آموزش عمومی و فراهم کردن امکانات سوادآموزی، یکی از وظایف دولت‌هاست که علاوه بر پاسخگویی به نیازهای اجتماعی و فرهنگی، می‌تواند زمینه‌ساز رشد و پیشرفت جامعه شود و در نتیجه رشد و توسعه اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را به دنبال داشته باشد.
منابع:
سهرابی، ح و دیگران. (۱۳۹۷). «الگوی راهبردی اداره امور نهضت سوادآموزی بر اساس گفتمان امام و رهبری و تجارب جمهوری اسلامی ایران». فصل‌نامه مطالعات دفاعی استراتژیک. شماره ۶۳. صص: ۱۶۵-۱۸۷.
برقی، ا. (۱۳۹۷). «سوادآموزی عنصر کلیدی توسعه پایدار». نشریه علمی- ترویجی راهبرد توسعه. شماره ۵۶. صص:۲۱۰-۱۸۷.
سلیمانی، ع و دیگران. (۱۳۹۷). «شناسایی عوامل بی‌انگیزه بودن افراد بی‌سواد برای باسواد شدن و روش‌های نوین جذب آن‌ها (مطالعه موردی استان کرمانشاه)». فصل‌نامه پیام فرهیختگان(علوم تربیتی). شماره ۱۱. شماره ۲۴-۸.
انتهای پیام