نقش طبیعت و تغییر فصول در برپایی جشن‌های باستانی ایرانی
محمدتقی ایمان‌پور، در گفت‌وگو با ایسنا، در خصوص تاریخچه جشن‌های باستانی در تابستان از جمله جشن امردادگان و جشن چله تموز، اظهار کرد: برای فهم رابطه این جشن‌ها باید به وابستگی آن‌ها به طبیعت بازگشت و نقشی که طبیعت و تغییر فصول در زندگی بشر داشته را مورد توجه قرار داد، چرا که در گذشته هر تغییر مانند رهایی از سرمای زمستان یا گرمای تابستان و ... منجر به برپایی یک جشن می‌شده است.
وی ادامه داد: در ابتدا باید بدانیم کلمه «مرداد» که از آن استفاده می‌کنیم اشتباه است، اصل این کلمه «امرتات» است که از مرت اوستایی به معنی مرگ گرفته شده است؛ حرف «ا» کلمه امرتات را منفی کرده و معنی کلمه به معنی جاودانگی تغییر پیدا می کند، پس امرتات به معنی ماه حیات، زندگی و جاودانگی است که جزئی از صفات خداوند نیز به شمار می‌آید.
ایمان‌پور گفت: در رابطه با جشن‌های باستانی دو نکته باید مد نظر قرار گیرد؛ یکی بحث رابطه انسان با طبیعت و نقش طبیعت در زندگی انسان در دنیای کهن است، به این معنی که در گذشته به دلیل عدم وجود تکنولوژی مانند امروز انسان‌ها تسلیم طبیعت بودند، زندگی‌شان بر مبنای طبیعت شکل می‌گرفت و چون تغییر طبیعت بر زندگی انسان بسیار تاثیرگذار بود و هر فصل و هر ماهی به نوعی زندگی را دچار دگرگونی می‌کرد، پایان و آغاز هر ماه و فصل را به برگزاری جشن می‌پرداختند.
این استاد تاریخ ایران باستان ادامه داد: برای مثال فصل زمستان به دلیل سرما، خشکی هوا و اینکه امکان فعالیت انسان‌ها کم می‌شد یا از بین می‌رفت، از آن به عنوان نماد سختی‌ها یاد می‌شد یا بالعکس آغاز بهار که آغاز رویش طبیعت است و انسان‌ها به نحوی از منافع طبیعت بهره‌مند می‌شوند، فصل مهمی به شمار می‌آید؛ به همین دلیل آغاز فصل بهار را جشن می‌گیرند چرا که برای انسان‌ها رهایی از یک دنیای سخت زمستانی اتفاق افتاده و زمان رشد و کار فرا رسیده است.
ایمان‌پور با بیان اینکه این مسئله در مورد ماه‌ها و زمان‌های مختلف نیز صدق می‌کند و خاص ایران هم نیست، افزود: این نوع جشن‌ها در بیشتر سرزمین‌هایی که به طبیعت و تغییر فصول وابسته هستند مانند ایران، ترکیه، میان رودان و کشورهای آسیای میانه به شکل‌های مختلف پررنگ هستند. در آیین ایران به دلیل دیانت زرتشتی و مفاهیمی که به نحوی به طبیعت باز می‌گردد، مسئله برگزاری جشن‌ها همراه با آیین‌هایی که به نحوی به ستایش و نیایش می‌پردازد، پررنگ‌تر می‌شود.
وی تشریح کرد: در همین راستا دین زرتشت جشن‌هایی دارد که در 12 ماه سال برگزار می‌شوند؛ به این شکل که در آیین زرتشت 12 ماه سال به نام 12 ایزد و 30 روز ماه نیز به نام 30 ایزد نام‌گذاری شده است، زمانی که نام روز با نام ماه که نام یکی از ایزدان است تلاقی پیدا کند، آن را روز را جشن می‌گیرند؛ برای مثال روز سوم یا چهارم خرداد که به نام خرداد یا روز هفتم مرداد ماه که مرداد نام‌گذاری شده است را به عنوان جشن خردادگان و مردادگان شناخته و جشنی برپا می‌کردند.
عضو هیئت علمی گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد تصریح کرد: همان‌طور که گفته شد جشن امردادگان نیز مربوط به روز هفتم مرداد است که نام روز با نام ماه یکی شده؛ حال این جشن‌ها بسته به فصل و زمان‌شان، آیین‌های خاصی برای برگزاری داشته‌اند مانند روشن کردن آتش، پوشیدن لباس نو، هدیه دادن و ... که با توجه به سنت‌ها گرامی داشته می‌شد، به همین دلیل بوده که در ایران باستان جشن‌های زیادی به غیر از نوروز طولانی و جشن‌های سده برگزار می‌شده است.
ایمان‌پور اضافه کرد: چون انسان در دنیای کهن به طبیعت وابسته بوده، در نتیجه جشن‌هایی که مرتبط با استفاده و بهره‌بری از طبیعت بوده خاص کشور ایران نیست؛ اما دیانت زرتشتی چون به نوعی مشوق کار و تلاش بوده است در برگزاری جشن‌های این چنینی بهتر عمل کرده و برگزاری جشن‌ها در آن زمان پررنگ‌تر به نظر می‌رسد، وگرنه که این سنت‌ها بین کشورهایی که به طبیعت وابسته هستند از اروپا و آمریکا گرفته تا نواحی مرکزی و ... هم هست و به برگزاری جشن‌ها می‌پرداخته‌اند. برای مثال جشن‌هایی مانند جشن تموز از سنت‌ها و آیین‌های میان رودان است که بعدها ایران بخش‌هایی از آن را قرض گرفته و از آن نیز تاثیر پذیرفته است.
وی تشریح کرد: جشن‌هایی از جمله جشن‌های مهرگان و سده تا سال‌های قبل از انقلاب برگزار می‌شده است؛ اما در حال حاضر آن چیزی که به شکل رسمی مانند نوروز برگزار شود، کم‌تر است. با این حال برخی دیگر از سنت‌ها به صورت غیرمستقیم و به شکل سنتی باقی‌مانده است.
این استاد تاریخ باستان در خصوص برگزاری امروزی جشن‌ها ادامه داد: برای مثال جشن‌های چله بزرگ و کوچک در زمستان یا جشن تموز از مواردی است که هنوز هم در روستاهای خراسان شمالی و به ویژه جنوب خراسان به شکل سنت‌های قدیمی با برخی از آیین‌ها ادامه دارند، این جشن‌ها در حالی برگزار می‌شوند که در رسانه‌ها و شهرهای بزرگ بازتابی ندارند.
ایمان‌پور گفت: این سنت‌ها در بین اقوام کرد که جزء اقوام ایرانی هستند مانند کردستان ایران، نیز بوده است و جشن‌ها با آیین‌های خاصی برگزار می‌شوند. مردم برای پاسداشت این جشن‌ها لباس نو بر تن می‌کنند، هدیه می‌دهند و دید و بازدید دارند.
وی در مورد جشن تموز عنوان کرد: جشن تموز نیز جشنی است که بین بابلیان و سومریان رواج داشته و سپس وارد ایران شده است، در تقویم‌های قدیمی نام تموز برای ماه‌های تابستان که بسیار گرم بوده، استفاده می‌شده است. برخی تموز را از اول تیر تا 10 مرداد می‌دانند که به «چله تموز» نیز معروف بوده است.
این استاد گروه تاریخ دانشگاه فردوسی مشهد ابراز عقیده کرد: رسوم تموز و برگزاری جشن برای آن بسته به سرزمین‌ها متفاوت بوده است، در میان رودان به دلیل گرمای بسیار زیاد و داغی هوا زمانی که که این داغی کاهش پیدا می‌کرده مردم آن را مرگ خورشید می‌دانستند؛ به همین علت به برپایی جشن مشغول می‌شدند.
ایمان‌پور متذکر شد: برگزاری جشن برای تموز نیز بسته به آیین‌هایی بوده که ابتدا از میان رودان آغاز شده و سپس به ایران رسیده است، تموز هر ساله در سرزمین‌هایی که هوای داغی را تجربه می‌کردند توسط مردم پس از رهایی از شرایط گرما به شکل جشن برگزار می‌شده است.
انتهای پیام