خبرگزاری مهر - گروه استان‌ها؛ مقام معظم رهبری، روز گذشته در ارتباط تصویری با وزیر، معاونان، مدیران و رؤسای وزارت آموزش و پرورش مطرح کردند که «راه‌اندازی شبکه شاد، اقدام بسیار خوبی است اما آموزش مجازی نباید موجب شود که دانش‌آموز در معرض آسیب‌های این فضا و خطرات اخلاقی و اعتقادی قرار گیرد»؛ این نگرانی‌های رهبری بار دیگر ضرورت توجه به فضای مجازی و خطرات حضور نوجوانان در این فضا را برای مسئولان و والدین بیشتر از پیش کرده است.

هیچکس فکرش را هم نمی‌کرد که یک ویروس با آمدنش همه ابعاد زندگی بشر را تحت تأثیر قرار می‌دهد، اما ویروس منحوس کرونا این کار را کرد و از همه مهمتر، میلیون‌ها دانش‌آموز پرجنب و جوش و آینده‌ساز کشور را خانه‌نشین کرد. دانش‌آموزانی که یادگیری را محدود به مدرسه کرده بودند، حالا بیش از شش ماهی است که خانه‌نشین شدند و اواخر سال تحصیلی گذشته نیز، آموزش‌های خود را در منزل و از طریق فضای مجازی پیگیری کردند.

حالا باید در این شرایط جدید، دانش‌آموزانی که در سال‌های گذشته آموزش‌های لازم برای استفاده مناسب و درست از این فضاها را فرا نگرفته بودند و حتی با آسیب‌ها و پیامدهای منفی آن آشنا نشده بودند را به حضور در میدان وسیع و نامحدود فضای مجازی تشویق کرد؛ گرچه سعی شد تا آشفتگی‌های روزهای اول تعطیلی مدارس، با ارائه آموزش‌های تلویزیونی و بعدها با راه‌اندازی شبکه‌ای اجتماعی با نام «شاد» جبران شود اما استفاده از سایر شبکه‌های اجتماعی همچون تلگرام از همان روز اول در بین دانش‌آموزان و معلمان رشد زیادی داشت.

در این میان، آموزش و پرورش در حالی با برگزاری مانور به استقبال آغاز سال تحصیلی جدید رفت که برای بسیاری از این مشکلات پیش‌رو، راهکار و برنامه مشخصی دیده نشده است و پیش‌بینی می‌شود دانش‌آموزان و خانواده‌های آنها، در سال تحصیلی جدید هم در حوزه آموزش مجازی با مشکلات مختلفی از جمله عدم دسترسی همه دانش‌آموزان به وسایل مورد نیاز آموزش مجازی و اینترنت مناسب و همچنین آسیب‌ها و خطرات حضور در فضای مجازی مواجه باشند.

سختی تهیه گوشی هوشمند و تبلت با توجه به قیمت بالای آنها

مادری که دو دانش‌آموز دختر در دوره‌های اول و دوم دبیرستان دارد، در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: برای اینکه هر دو فرزند ما بتوانند از کلاس‌های مجازی استفاده کنند، مجبور شدیم برای هر دوی آنها تبلت تهیه کنیم چراکه خیلی از اوقات، کلاس‌های آنها به طور همزمان برگزار می‌شد.

اعظم سلیمانی افزود: تعدادی از والدین همکلاسی‌های فرزندانمان با توجه به قیمت بالای گوشی‌های هوشمند و تبلت، اصلاً امکان تهیه آن را هم نداشتند و مجبور می‌شدند از دوستان یا آشنایان قرض بگیرند. علاوه بر این مشکلات، مشخص نبودن دقیق وضعیت سال تحصیلی جدید هم استرس و دل نگرانی‌هایی را برای ما ایجاد کرده است.

دانش‌آموزان در معرض آسیب‌های فضای مجازی هستند

مادر دیگری در گفتگو با خبرنگار مهر، هزینه‌های بالای اینترنت و قطعی فراوان شبکه‌های اجتماعی به ویژه شبکه شاد را از جمله مشکلات فرزندان دانش‌آموزش در سال تحصیلی گذشته عنوان کرد و افزود: به دلیل آسیب‌ها و مشکلات فضای مجازی تاکنون اجازه استفاده از گوشی هوشمند و شبکه‌های مجازی را به فرزندانمان نداده بودیم ولی برگزاری این کلاس‌ها زمینه‌ای را فراهم کرد که با اینترنت پرسرعت و قوی به شبکه‌های اجتماعی ورود پیدا کنند، به ویژه که در ابتدا قبل از ایجاد شبکه شاد، تمامی آموزش‌های آنها از طریق شبکه اجتماعی تلگرام ارائه می‌شد که نیاز به فیلترشکن قوی داشت و سالم‌ترین بچه‌ها در معرض تبلیغات نامناسب و ناهنجار همین فیلترشکن‌ها قرار می‌گرفتند.

زینب رضایی افزود: زمانی که در تلگرام کلاس‌ها برگزار می‌شد، گاهی اوقات برخی دانش‌آموزان مطالب غیراخلاقی را در گروه تلگرامی کلاس منتشر می‌کردند و چون معلم هم همیشه آنلاین نبود، این مطالب در معرض دید همه اعضای گروه قرار می‌گرفت.

با توجه به برگزار شدن کلاس‌ها در ساعات صبح، والدینی که شاغل هستند امکان نظارت بر حضور دانش آموز در کلاس و فضای مجازی را ندارند پدر دو دانش‌آموز نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، درباره مشکلات آموزش مجازی گفت: من و همسرم هر دو شاغل هستیم و چون فرزندانمان گوشی هوشمند نداشتند، مجبور بودیم که گوشی‌های خود را صبح برای آنها بگذاریم که این مسئله مشکلاتی را برای ما فراهم می‌کرد.

رضا سالاری افزود: علاوه بر این، با توجه برگزاری بیشتر کلاس‌ها در نوبت صبح، امکان حضور در منزل و نظارت بر حضور آنها در کلاس‌ها و فضای مجازی وجود نداشت.

مادر یک دانش‌آموز پایه ششم هم در گفتگو با خبرنگار مهر، با ابراز نارضایتی از نامشخص بودن وضعیت سال تحصیلی جدید و سردرگمی خانواده‌ها، اظهار کرد: معمولاً وضعیت‌های کرونایی در هفته‌ها و زمان‌های مختلف متفاوت است و اگر این تفاوت به نوع تحصیل هم برگردد، مشکلاتی را خواهد داشت چون باید در روزهایی برنامه‌ریزی کنیم تا در منزل بر آموزش او نظارت کنیم و یک هفته هم باید دغدغه رفت و آمد او به مدرسه را داشته باشیم.

فاطمه کریمی به مشکلات سامانه شاد اشاره کرد و افزود: علاوه بر قطع و وصلی‌های زیاد این سامانه، خیلی از اوقات معلمان امکان پاسخگویی به سوالات دانش‌آموزان را ندارند، چراکه سامانه در لحظه‌های متفاوتی برای دانش‌آموزان قطع می‌شود و هر کدام پس از وصل مجدد، تقاضای ارائه دوباره مطلب را دارند.

وی افزود: همچنین گاهی اوقات خود دانش‌آموزان شروع به صحبت کردن با هم می‌کنند که امکان کنترل آنها در فضای مجازی برای معلمان بسیار سخت‌تر از فضای حقیقی کلاس‌های درس است.

خطر افزایش ترک تحصیل در کمین دانش آموزان

معصومه موسوی مادر دو دانش‌آموز پسر در گفتگو با خبرنگار مهر، گفت: من از چند سال پیش به دلیل اعتیاد از همسرم جدا شدم و از همان ابتدا تلاش کردم تا فرزندانم با جدیت تحصیل خود را ادامه دهند ولی تعطیلی مدارس باعث شد تا الان نگران ترک تحصیل پسر بزرگم باشم.

وی افزود: از وقتی آموزش مجازی شروع شد، فرزندانم به دلیل نداشتن گوشی هوشمند و اینترنت و …، امکان استفاده از آموزش‌های مجازی را نداشتند و بعد از دو سه هفته خانه نشینی، فرزندم برای فرار از خانه نشینی و درگیری با برادرش به سر کار رفت و الان که مختصر درآمدی از محل کارش پیدا کرده، دیگر حاضر به ادامه تحصیل نیست.

علاوه بر والدین، معلمان هم که بدون آموزش‌های لازم قبلی و کمبود زیرساخت‌های لازم وارد عرصه آموزش مجازی شده‌اند، چندان دل خوشی از این آموزش‌ها ندارند و نگرانی‌ها و مشکلات متفاوتی را مطرح می‌کنند.

مشکلات نداشتن گوشی هوشمند توسط مخاطبان اصلی آموزش مجازی

یکی از آموزگاران مشهدی در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار کرد: فراهم کردن گوشی هوشمند و اینترنت برای بسیاری از دانش‌آموزان اصلی‌ترین و ابتدایی‌ترین مشکل فراگرفتن آموزش‌های مجازی است، چراکه به طور طبیعی عمده دانش‌آموزان مقطع ابتدایی گوشی هوشمند ندارند.

این آموزگار که شش سالی هست در مقطع ابتدایی درس می‌دهد، افزود: به غیر از دانش‌آموزان، حتی الان تعداد کمی معلم باسابقه بالا داریم که به اقتضای سن و سالشان نه از اینترنت استفاده می‌کنند و نه تاکنون گوشی هوشمند داشته‌اند.

این آموزگار جوان ادامه داد: خیلی از اوقات حتی وسط کلاس، دانش‌آموز تقاضای ارائه دوباره درس را می‌کرد و می‌گفت چون گوشی پدر یا مادرم زنگ خورد و صحبت می‌کردند، نتوانستم این قسمت از درس را گوش دهم.

یکی از بانوان آموزگار که در پایه ششم تدریس می‌کند در گفتگو با خبرنگار مهر، گفت: آموزش مجازی با ایجاد مشکلاتی فراوان برای معلمان و دانش‌آموزان، موجب نارضایتی خانواده‌ها و معلمان را فراهم کرده است.

برنامه‌ریزی و ابلاغ بخشنامه بدون نظرسنجی از معلمان

معصومه احمدی، ادامه داد: متأسفانه در شرایط کنونی، بدون نظرسنجی از معلمان که در صف اول ارائه آموزش مجازی هستند، برای آنها تصمیم‌گیری و بخشنامه‌های اجرایی صادر می‌شود.

شیوه آموزش مجازی به گونه‌ای است که باعث شده تا من در تمامی ساعات شبانه روز پاسخگوی والدین باشم؛ زیرا گاهی قطعی اینترنت و نداشتن گوشی هوشمند باعث می‌شد که والدین چاره‌ای جز اینکه اشکالاتشان را تلفنی از من پیگیر شوند، نداشته باشند وی با بیان اینکه آموزش‌های مجازی زمان بیشتری از معلمان را می‌گیرد، افزود: معمولاً والدین دانش‌آموزان مقطع ابتدایی از حساسیت بیشتری برخوردار هستند و گاهی اوقات به دلیل قطعی اینترنت یا نداشتن گوشی و … در تمام ساعات شبانه‌روز باید پاسخگوی تماس والدین می‌بودم، تماس‌هایی که حتی در تمام طول تابستان هم ادامه داشت و این مسئله نارضایتی‌هایی را در خانواده‌ام در پی داشت.

یکی از معلمان گنابادی هم در گفتگو با خبرنگار مهر، به مشکلات سال تحصیلی جدید اشاره و اظهار کرد: بر اساس بخشنامه‌های ابلاغی، سه فرآیند مختلف برای وضعیت‌های قرمز، زرد و سفید کرونایی در نظر گرفته شده است که این نامشخص بودن وضعیت، باعث استرس و آشفتگی روحی در دانش‌آموزان و معلمان شده است، چون در چند روز مانده به آغاز سال تحصیلی، به طور دقیق نمی‌دانند که باید با کدام روش، سال تحصیلی جدید را شروع کنند در حالی که در سال های گذشته، از روزها و هفته‌ها قبل، با شور و نشاط خاصی در حال آماده شدن برای ورود به مدرسه بودند.

وی ادامه داد: این وضعیت نامشخص موجب بی نظمی در دانش‌آموزان هم می‌شود، همان طوری که در اواخر سال تحصیلی گذشته در روزهایی که برای رفع اشکال مشخص شده بود، دانش‌آموزان در هر زمانی که دوست داشتند به مدرسه مراجعه می‌کردند و مجبور بودیم هم در مدرسه حضور پیدا کنیم و هم آموزش‌های مجازی را ارائه دهیم که موجب خستگی و عدم نشاط کافی در آموزش‌ها می‌شد.

این آموزگار افزود: در وضعیت قرمز و سفید کرونایی که تکلیف مشخص است ولی اگر وضعیت زرد باشد، تضمینی برای حضور دقیق و مرتب دانش‌آموزان در زمان‌های مشخص نیست، همان طوری که الان برخی از والدین گفته‌اند در صورت وجود سرویس مدارس و … حاضر به حضور فرزندشان در مدرسه نیستند.

برای مقابله با آسیب‌های فضای مجازی نیاز به یک سیاستگذاری کلان داریم

مجید فولادیان در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه برای مقابله با آسیب‌های فضای مجازی نیاز به یک سیاستگذاری کلان داریم، اظهار کرد: سال‌ها در تمامی حوزه‌های مربوط به آسیب های اجتماعی با راهکارهای خرد مواجه بودیم این در حالی است که این راهکارها به هیچ عنوان مشکلی را حل نمی‌کند.

عضو هیئت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد ادامه داد: ما هیچ وقت از این تجویزهای کوتاه مدت، نتایج بلندمدت را شاهد نخواهیم بود از همین رو باید نگاهی دوباره به سیاست‌های کلانمان داشته باشیم. البته این سیاستگذاری ها باید فارغ از هر گونه نگاه سیاسی و با محوریت توجه به مسائل ملی باشد.

وی با نقد این موضوع که مسائل اجتماعی ما، فوراً سیاسی می‌شود، ادامه داد: مسئولان ما نیاز است مسائل مختلف را با متخصصان و دلسوزان هر حوزه مورد بررسی قرار دهند تا بتوانیم بر مشکلات غلبه کنیم.

این استاد دانشگاه در خصوص استفاده نوجوانان از فضای مجازی در سیستم آموزشی امروز ادامه داد: وقتی دست فرزندانمان گوشی می‌دهیم، او را به فضایی وصل کرده‌ایم که قابل کنترل نیست. معلم اعلام می‌کند که تلگرام راحت تر است و از دانش آموز می‌خواهد از این فضا استفاده کند. البته معلم حق دارد چون دسترسی راحت تری در این فضا وجود دارد ولی متأسفانه ورود به تلگرام نیاز به فیلترشکن دارد.

دسترسی نوجوانان به تلگرام و فیلترشکن آنها را با دنیای وحشتناکی مواجه می‌کند که قابل کنترل نخواهد بود وی ادامه داد: دسترسی نوجوانانمان به فیلترشکن آنها را با دنیای نامحدود و وحشتناکی مواجه می‌کند که قابل کنترل نخواهد بود. باید اصل سیاست‌های اتخاذ شده مورد بررسی قرار گیرد. اولین قدم در حوزه سیاستگذاری، مدیریت فضای مجازی است.

فولادیان، مشکل دیگر را عدم اطلاع والدین از تکنولوژی عنوان کرد و گفت: والدین به خاطر تفاوت نسلی عقب از فرزندان خود هستند و این امر باعث می‌شود که نداند فرزندش چه کارهایی را می‌تواند با گوشی و اینترنت انجام دهد. حتی نظارت درستی را نیز نمی‌تواند انجام دهد.

وی بیان کرد: نیاز است برای والدین هم آموزش گذاشته شود که یاد بگیرند چطور بر فعالیت فرزندشان در فضای مجازی نظارت کنند؛ البته این را هم بگویم که نه تنها والدین بلکه بچه‌های ما در دانشگاه هم با فقر آگاهی از تکنولوژی جدید مواجه هستند.

غفلت از مسائل پرورشی در سامانه شاد

این استاد دانشگاه با بیان اینکه عدم توجه به مسائل پرورشی در سامانه شاد و آموزش‌های مجازی از دیگر آسیب‌های این نوع آموزش‌ها است، بیان کرد: باید نهادهای مربوطه به این حوزه وارد شوند و بحث پرورشی را به نگاهی نو مورد توجه قرار دهند.

والدین به دلیل تفاوت نسلی، اطلاع چندانی از تکنولوژی ندارد و همین امر باعث می‌شود نتوانند بر نحوه فعالیت فرزندانشان در فضای مجازی مدیریت درستی داشته باشند وی افزود: تلویزیون باید در چنین شرایطی فعال‌تر شود و اوقات فراغت را مدیریت کند. در منزل نیز باید به شکل جدی به مدیریت اوقات فراغت دانش آموزانمان بپردازیم، چیزی که به شدت در آن ضعف داریم.

فولادیان اظهار کرد: مدرسه و نظام آموزشی خیلی کم توان تر از این حرف هاست که بخواهد در این حوزه کاری انجام دهد و نباید از آنها انتظار بیشتری داشت لذا نیاز است برخی سازمان‌های دیگر در این عرصه وارد شوند.

فعال رسانه‌ای و پژوهشگر علوم اجتماعی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر، مشکلات پیش روی آموزش مجازی دانش‌آموزان را فراتر از توان آموزش و پرورش و خانواده‌ها دانست و اظهار کرد: تعطیلی مدارس و آموزش مجازی دانش‌آموزان بیش از گذشته، چالش‌ها و مشکلات عرصه فضای مجازی کشور را به نمایش گذاشت.

هادی شمسی ثانی با اشاره به اینکه مقام معظم رهبری، بارها در سخنرانی‌های مختلف به مسئله فضای مجازی و شبکه ملی اطلاعات تاکید کرده‌اند، افزود: امروز رسانه‌هایی مانند روزنامه یا خبرگزاری‌ها و کانال‌های خبری با تیراژ کمتر از چند 10 هزاری مجبور به دریافت مجوز از نهادهای مربوطه هستند اما پیام‌رسان‌های خارجی با میلیون‌ها کاربر به راحتی مشغول فعالیت هستند.

وی افزود: گرچه بر اساس اعلام وزارت آموزش و پرورش، مدارس در سال تحصیلی جدید اجازه استفاده از شبکه‌های پیام‌رسان خارجی ندارند اما برخی معلمان معتقدند که برای یادگیری بیشتر دانش‌آموزان، به دلیل وجود مشکلاتی در شبکه شاد و پیام‌رسان‌های داخلی، باز هم از پیام‌رسان‌های خارجی استفاده خواهد شد.

استفاده بیشتر از ظرفیت خانواده‌ها

این پژوهشگر علوم اجتماعی با تاکید بر ضرورت استفاده بیشتر از ظرفیت خانواده‌ها، اظهار کرد: به دلیل حضور دانش‌آموزان در منزل، والدین باید نقش نظارتی و ارزیابی بیشتری بر روی فراگیری آموزش‌های مجازی توسط فرزندانشان داشته باشند و در تکرار و تمرین آموزش‌ها، نقش فعال‌تری ایفا کنند.

شمسی ثانی بر ضرورت توجه بیشتر به آموزش‌های تلویزیونی تاکید کرد و گفت: استفاده از فضای مجازی و شبکه شاد ظرفیت خوبی است اما باید بپذیریم که حتی اگر درصد کمی از دانش‌آموزان مناطق محروم و کم برخوردار کشور به دلایل مختلفی همچون عدم دسترسی به اینترنت یا نداشتن ابزار مناسب همچون رایانه، گوشی هوشمند، تبلت و … از آموزش محروم شوند یعنی عدالت آموزشی که از اهداف اصلی نظام تعلیم و تربیت است، محقق نشده است.

آموزش و پرورش نباید به تنهایی بر روی یک روش آموزشی مانند استفاده از سامانه شاد تمرکز کند بلکه باید با ارزیابی دقیق از جامعه، مخاطبان آموزش مجازی یعنی دانش آموزان و معلمان بسترهای مختلفی را برای آموزش‌ها فراهم کند وی با بیان اینکه آموزش و پروش نباید به تنهایی بر روی یک روش آموزشی مانند استفاده از سامانه شاد تمرکز کند، افزود: باید با ارزیابی دقیق از جامعه مخاطبان آموزش مجازی یعنی دانش‌آموزان و معلمان، زمینه‌ها و بسترهای مختلفی را برای ارائه آموزش‌ها فراهم کرد و حتی در ارائه آموزش‌های تلویزیونی از نوآوری‌ها و خلاقیت‌های جدیدی برای تأثیرگذاری بیشتر استفاده شود.

بی توجهی به پرورش در آموزش مجازی

این پژوهشگر، عدم توجه به مسائل پرورشی در آموزش مجازی را یکی از مشکلات این فرآیند آموزشی دانست و تصریح کرد: در حالی که قرار داشتن آموزش و پرورش در کنار یکدیگر نشان از اهمیت و تأثیر این دو در تربیت نسل آینده دارد و حتی در قرآن، آیاتی از تقدم تربیت بر تعلیم را مشاهده می‌کنیم اما متأسفانه در آموزش مجازی دانش‌آموزان بیشترین و شاید به عبارتی همه توجه به آموزش شده است و اثری از پرورش را در آن نمی‌بینیم.

وی با بیان اینکه این مسئله به اندازه‌ای از اهمیت برخوردار است که در بند یک سیاست‌های کلی «ایجاد تحول در نظام آموزش و پرورش کشور» ابلاغی مقام معظم رهبری نیز به آن تاکید شده است، افزود: ارتباط متنی بدون نمایش چهره و صدا، حس حضور معلم را به درستی انتقال نمی‌دهد و معلمان باید در دروس عملی مانند ریاضی با تولید محتواهای الکترونیکی جذاب، تلاش کنند تا مفاهیم را به درستی به دانش‌آموزان انتقال دهند.

همه این صحبت‌ها بیانگر آن است که فضای مجازی ما اگر در این روزهای کرونایی که به راحتی در اختیار دانش آموزان قرار می‌گیرد، به درستی مدیریت نشود نه تنها تأثیری در آموزش‌ها نخواهد داشت بلکه شرایط را برای سال‌های بعد دانش آموزان بسیار بحرانی‌تر می‌کند؛ بحرانی که از همین دسترسی‌های ساده به فضای مجازی با فیلترشکن و عدم نظارت بر آن به وجود خواهد آمد.