انجمن‌های علمی چه تاثیری بر توسعه دانش و مهارت دانشگاه‌ها دارند؟
هدف تحقیق حاضر شناسایی عوامل تاثیر گذار بر تقویت مشارکت اجتماعی دانشجویان در فعالیت‌های دانشجویی انجمن‌های علمی است. امری که بدون شک ادامه حیات انجمن‌های علمی در سطح دانشگاه‌ها به آن وابسته است و درصورت غفلت باعث تشریفاتی شدن و حتی حذف انجمن‌های علمی خواهد شد.
در این پژوهش که توسط حسین میرزائی عضو هیأت علمی گروه علوم اجتماعی دانشگاه فردوسی مشهد، توحید علیزاده دانشجوی دکترای جامعه شناسی اقتصادی و توسعه دانشگاه فردوسی مشهد و مجتبی میرزائی دانشجوی دکترای جامعه شناسی اقتصادی و توسعه دانشگاه فردوسی مشهد انجام شده، آمده است: «بدون تردید بخشی از روند توسعه در کشور، در ارتباطی تنگاتنگی با مقوله توسعه علم در نظام اجتماع علمی است. تجربه تاریخی کشورهای توسعه‌یافته بیانگر آن است که مقوله علم و نهاد علمی به عنوان کانون مرکزی توسعه علمی، تامین کننده اصلی بستر توسعه یافتگی این جوامع بوده و در برهه‌هایی از تاریخ توسعه این کشورها، مسئولیت جدی را نیز بر عهده داشته است.
در کشور ما، با وجود تاکیدات فراوان در بخش‌های متعدد علمی و دانشگاهی، پیرامون توجه به نهادهای علمی، مطالعه آنها بسیار کمتر از عرصه‌های دیگر مورد توجه قرار گرفته و از این منظر، به نظر می‌رسد مطالعه سازمان‌ها و انجمن‌های علمی، به قدر کافی جدی تلقی نشده است. انجمن‌های علمی، یکی از نهادهایی به حساب می‌آیند که از خاصیت و توانایی بالقوه تولید علم و دانش برخوردارند. به‌طور کلی انجمن علمی سازمانی داوطلبانه است که براساس توافق و مشارکت داوطلبانه گروهی از افراد که در یک رشته علمی متخصص هستند تشکیل می‌شود».
انجمن‌های علمی بخشی از نظام اجتماعی علم هستند
محققان ضمن تاکید بر داوطلبانه بودن و تخصصی بودن کارها و مشارکت متخصصان در انجمن‌های علمی، در این پژوهش آورده‌اند: «این ویژگی‌ها جزو خصوصیات ذاتی انجمن‌های علمی محسوب می‌شوند که برای ارتقاء علم در سطح دانشگاه‌ها نقش مهمی ایفا می‌کنند. در کنار انجمن‌های علمی مستقل رسمی و غیررسمی، دولتی و غیردولتی، یکی دیگر ازنهادهایی که طی دو دهه اخیر فعالیت جدی به خود گرفته است، انجمن‌های علمی دانشجویی است. این انجمن‌ها از بدو آغاز فعالیتشان، به عنوان مرکزی برای پرورش استعدادهای علمی، مدیریتی، تقویت نشاط علمی و اجرای برنامه‌های علمی همسو با آموزش‌های دانشگاهی نقش مهمی را درپیشبرد اهداف علمی ایفاء می‌کنند. به طور مشخص انجمن‌های علمی بخشی از نظام اجتماعی علم هستند و در پیشبرد علم نقش مهمی ایفا می‌کنند. به نظر می‌رسد انجمن‌های علمی دانشجویی در کنار شوراهای صنفی، کانون‌های فرهنگی-هنری، تشکل‌ها سیاسی و گروه‌های فعالیت فوق برنامه، کلیت تشکل‌های دانشجویی را در دانشگاه‌ها به وجود می‌آورند.
انجمن‌های علمی دانشجویی، با اتکا بر نیروی انگیزشی بالای نیروهای جوان خود، سهمی جدی در توسعه اهداف دانشگاهی ایفا می‌کنند و از این زاویه می‌توان برای این انجمن‌ها کارکردهای متعددی را از جمله: ایجاد ارتباط و پیوستگی بین دانشجویان، فارغ التحصیلان و اساتید، ارتقاء سطح علمی دانشجویان، شناسایی فرصت‌های شغلی، بهبود مهارت‌ها و غنی کردن توسعه فردی وحرفه‌ای، رعایت حقوق و حمایت از دانشجویان، ارائه تسهیلات و اطلاعات به دانشجویان جدیدالورود، ایجاد انگیزه برای تحصیل، ارتقاء تفکر انتقادی، افزایش اعتماد به نفس دانشجویان، تقویت روحیه همکاری و کار گروهی، ارزیابی سطح علمی رشته‌ها؛ ارتباط علمی با سایر دانشگاه‌ها و مراکزپژوهشی، توسعه مهارت‌های ارتباطی دانشجویان، تقویت حس سازندگی و کاهش تنش‌های ایجاد شده در اثر وارد شدن در عرصه پر چالش دانشگاه مد نظر داشت».
توسعه فعالیت‌های انجمن‌های علمی دانشجویی یکی از اهداف مهم دانشگاه فردوسی مشهد است
در این پژوهش آمده است: «از زاویه دید جامعه‌شناسی علم، کارکرد و ساختار انجمن‌های علمی دانشجویی، دانشگاه می‌تواند درسطح نهادهای علمی، تاثیرات خود را آشکار سازد. دانشگاه فردوسی مشهد نیز به عنوان یکی از ۱۰ دانشگاه برتر کشور، دارای انجمن‌های علمی دانشجویی متعددی است که همواره به عنوان یکی از اهداف مهم توسعه آموزشی محسوب شده و فعالیت آنها مورد توجه بوده است. لازمه حضور مداوم و موثر چنین کارکردی، افزایش مشارکت دانشجویان دانشگاه‌ها در انجمن‌های علمی دانشجویی است و بدون مشارکت آنها تاثیرگذاری انجمن‌ها زیر سوال خواهد رفت. در سایه مشارکت دانشجویان به‌مثابه هسته اصلی دانشگاه‌ها و نهادها و انجمن‌های دانشجویی است که می‌توان تاثیری مثبت از آن را بر محیط دانشگاهی متصور شد. توجه به امر مشارکت دانشجویان در کنار پرورش و توسعه انجمن‌های علمی و نهادهای دانشجویی دانشگاهی ضرورتی است که غفلت از آن پیامدهای منفی خواهد داشت.
به طور کلی فعالیت‌های انجمن‌های علمی درایران به سه دوره تقسیم می‌شود. در دوره اول فعالیت‌های انجمن‌های علمی در ایران بسیار محدود بود و در این دوران فقط انجمن‌های فنی و مهندسی فعالیت داشتند. در دوره دوم انجمن‌های علمی تحت حمایت وزارت فرهنگ و آموزش عالی قرار گرفت و فعالیت‌های آنان گسترش یافت. آگاهی از نقش انجمن‌ها در پیشبرد علم، از علل توجه وزارتخانه به انجمن‌های علمی بود. در دوره سوم فعالیت انجمن‌های علمی نقش وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با صدور مجوز به انجمن‌های غیرپزشکی برجسته‌تر شد و در دوره سوم فعالیت‌ها، هدف از تشکیل انجمن‌های علمی گسترش، پیشبرد، ارتقاء علمی وتوسعه کیفی و کمی نیروهای متخصص و بهبود بخشیدن به امور آموزشی، پژوهشی و تخصصی در زمینه فعالیت هر انجمنی ذکر شده است».
دوران دانشجویی، فرصتی برای جامعه‌پذیری است
بر اساس این پژوهش: «تاکید زیادی بر مشارکت فعالیت دانشجویان در آیین نامه انجمن‌های علمی صورت گرفته است و در نتیجه مشارکت است که حضور انجمن‌های علمی معنادار می‌شود و قدرت تاثیرگذاری بر امور مربوطه را از همین طریق پیدا خواهد کرد. دوران دانشجویی، فرصتی برای جامعه‌پذیری است که با همانندسازی دانشجو با الگوها و هنجارهای اجتماعی، تحقق می‌یابد و زمینه‌ساز بالندگی یا انحراف او می‌شود و این در قالب یک مشارکت اجتماعی مثبت یا گاه منفی شکل می‌گیرد. اما در نهادهای فرهنگی دانشجویان و به ویژه انجمن‌های علمی، به دلیل وجود ساختار صحیح و کارکردهای مشخص و درست، اغلب مشارکت‌ها مثبت و مطلوب است.
فراهم ساختن ساختارها و سازوکارهای لازم برای ایجاد و افزایش مشارکت فعال در دانشجویان به آنها این فرصت را می‌دهد که مسئولیت طرح‌ها و برنامه‌های متعددی را به دست گرفته، نقش فعالی را در میدان دانشگاه و حتی میدان‌های وسیع‌تر ایفا کنند. همچنین موجبات انسجام بخشی، هویت بخشی گروهی، پرورش شخصیت و سازگاری با محیط اجتماعی را فراهم می‌آورد. از این رو با توجه به نتایج مثبت این موضوع توجه به امر توسعه مشارکت دانشجویان در نهادها و انجمن‌های علمی می‌تواند شرایط را برای ایجاد، تداوم و کیفیت سازی مشارکت و پویایی محیط دانشگاهی به وجود آورده و متقابلاً هم باعث پیشرفت دانشجویان و هم توسعه دانشگاه شود».
محققان در این پژوهش مشارکت اجتماعی را چنین تعریف کرده‌اند: «فرآیند سازمان یافته‌ای که افراد جامعه به‌صورت آگاهانه، داوطلبانه و جمعی با در نظر داشتن هدف‌های معین و مشخص، که منجر به سهیم شدن در منابع قدرت می‌شود. نمود این مشارکت وجود نهادهای مشارکتی چون انجمن‌ها، گروه‌ها، سازمان‌های محلی و غیردولتی هستند. آنچه یک نهاد علمی را به صورت منظم، منسجم و کارآمد تبدیل می‌کند، مشارکت اجتماعی بین اجزای مختلف نهاد یا به عبارتی کنش متقابل جمعی اعضاء آن است.
اما آنچه که مسلم و روشن است این نکته است که مشارکت اجتماعی به خودی خود شکل نخواهد گرفت و در این مسیر عوامل متفاوتی تاثیرگذارند و کم و کیف آن را دچار تغییر می‌کنند. آنچه باعث میزان بالای مشارکت می‌شود اعتمادی است که در قالب همکاری‌های اجتماعی و تعاونی ایجاد می‌شود. مشارکت مدنی هنجارهای محکمی از بده و بستان‌های عمومیت یافته را رواج داده و پیدایش اعتماد اجتماعی را ترغیب می‌کند و موجب تسهیل همکاری و هماهنگی و ارتباطات و افزایش اعتبار شده و از این طریق کنش جمعی را ممکن می‌سازد. هر چه اعتماد بیشتر باشد همکاری بین افراد نیز بیشتر خواهد بود.
در سال‌های اخیر انجمن‌های علمی با مشکلات زیادی از جمله عدم مشارکت و عدم موفقیت در عضوگیری مواجه بوده‌اند، امری که بدون شک در دستیابی این نهاد موثر در دانشگاه به اهدافش تاثیرات منفی خواهد گذاشت. بنابراین عدم توجه به این مسائل نیز درگسترش این مشکلات در سطح نهادهای علمی دیگر که مستلزم مشارکت دانشجویان است، تاثیرگذار خواهد بود.
مشارکت دانشجویان در انجمن‌های علمی و نهادهای دانشگاهی شبیه به آن، می‌تواند در شناسایی نقش و موقعیت دانشجویان در دانشگاه موثر واقع شود؛ به دانشجویان و به خصوص دانشجویان کارشناسی که در حال تجربه محیطی جدید هستند اعتماد به نفس داده وحس مسئولیت پذیری را در آنها ایجاد و تقویت نماید؛ اداره امور دانشجویی را راحت‌تر و کارآمدترمی‌سازد و مشارکت دانشجویان را در تصمیم گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها افزایش خواهد داد».
تصمیم دانشجویان برای مشارکت در انجمن‌های علمی بیشتر کنشی منفعت طلبانه است
محققان در رابطه با تاثیر میزان کارآمدی انجمن بر میزان مشارکت دانشجویان، اظهار کردند: « نکته قابل توجه در مدل تحلیل مسیری تحقیق حاضر، عدم تاثیرگذاری متغیر میزان کارآمدی انجمن‌ها بر میزان مشارکت دانشجویان است. به عبارتی،اینکه انجمنی از کارآمدی بالایی برخوردار باشد نمی‌تواند تضمین کننده حضور فعال دانشجویان دراین نهاد باشد و نیاز به حضور سایر عوامل دارد. این امر را نیز می‌توان اینگونه تحلیل نمود که تصمیم دانشجویان برای مشارکت در انجمن‌های علمی بیشتر کنشی منفعت طلبانه و سودنگر است. بدین صورت که آنها از مشارکت در انجمن‌های علمی توقع منفعتی آنی دارند. کما اینکه مزایای عضویت در انجمن‌ها آنها را جذب به مشارکت نموده و همچنین ارتباط انجمن با گروه‌های آموزشی نیز از سوی دیگری برای دانشجویان انگیزه‌ای برای مشارکت و همکاری فراهم می‌سازد.
شناسایی عوامل موثر بر مشارکت دانشجویان می‌تواند در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های مسئولان دانشگاهی در این حوزه کمک کننده باشد، افزایش مزیت‌های عضویت در انجمن‌های علمی دانشگاهی، اطلاع رسانی این مزایا و برجسته سازی آنها و همچنین بهبود و تقویت ارتباط بین انجمن‌های علمی و گروه‌های آموزشی مرتبط با هر انجمن و فراهم کردن شرایط برای ایجاد ارتباط بین اعضاء انجمن‌ها واساتید می‌تواند در سطح مشارکت دانشجویان در این نهاد علمی موثر باشد. در این عوامل همچنین می‌توان به اعتماد اجتماعی دانشجویان به اساتید و مسئولان دانشگاهی و حتی اعتماد بین دانشجویی نیز اشاره داشت. بدین صورت که با افزایش اعتماد اجتماعی دانشجویان یا به عبارتی با افزایش وتقویت اعتماد دانشگاهی دانشجویان شرایط برای مشارکت آنها در نهادهای علمی و دانشگاهی بیشتر فراهم می‌شود».
انتهای پیام